Δευτέρα 10 Ιανουαρίου 2011

Εντυπώσεις από τα αναστενάρια

ixs
φωτογραφίες από ημερολόγιο του συλλόγου

Εγώ, ο κυρ Μήτσος από το Δερβένι της Κορινθίας, στα 70 μου περίπου χρόνια, αποφάσισα να παρακολουθήσω τα αναστενάρια στο Λαγκαδά.
Κάθε χρόνο υποσχόμουν στη γυναίκα μου ότι θα την πάω να παρακολουθήσει τα αναστενάρια, και αυτή μου απαντούσε με νόημα: "όλο λόγια είσαι καημένε μου".

Όταν ήλθε η ώρα για το ταξίδι, φόρτωσα στο 30χρονο σαραβαλάκι μου τα σέα και τα μέα μου, φόρτωσα και την Κυραμαρία, το έτερο ενάμισυ, με τα μπαούλα, τις βαλίτσες και τα λοιπά περιττά της, και ξεκινήσαμε.
 Το δρομολόγιο για Θεσσαλονίκη είναι γνωστό και μονότονο.
Είπαμε λοιπόν να αλλάξουμε διαδρομή και μετά τη Λάρισα, ακολουθήσαμε το δρόμο προς Τύρναβο, Ελασσόνα. Κάναμε στάση στον Άγιο Δημήτριο για καφέ και λίγη ξεκούραση, στο ξενοδοχείο Δημάνη. Το κρύο έξω από το αυτοκίνητο ήταν τσουχτερό. Είναι 20 Μαΐου .

Το Ξενοδοχείο
Στη συνέχεια περάσαμε την Κατερίνη και το απόγευμα βρεθήκαμε στο Ξενοδοχείο των λουτρών στο Λαγκαδά.
Είναι κτήριο που εξυπηρετεί κυρίως τα ιαματικά λουτρά του Λαγκαδά, ανακαινισμένο, με ανέσεις,  ευγενικό και εξυπηρετικό προσωπικό. 
εσωτερικό των σύγχρονων λουτρών
Βγήκαμε από το Ξενοδοχείο για φαγητό και πληροφορίες για τα αναστενάρια.
Η σουβλατζού με πολύ χαρά μας έφερε τα ωραία σουβλάκια της αλλά με δυσκολία έδινε πληροφορίες για τα αναστενάρια. "Έχω ακούσει αλλά δε ξέρω που γίνονται" και λοιπές δικαιολογίες μας έλεγε.
Πήγαμε  ένα γύρω στο Λαγκαδά και δυό μαλλιάδες με μούσια και σκουλαρίκια απέφυγαν και αυτοί να μας δώσουν πληροφορίες. Άρχισαν οι απορίες. Πως σε ένα μικρό μέρος που ο ένας ξέρει τα κουτάλια του άλλου υπάρχει τέτοια μυστικότητα για ένα γεγονός αξιοπερίεργο, για το οποίο  εμείς ξεκινήσαμε από το Δερβένι να το παρακολουθήσουμε;

Συνεχίσαμε τις εξερευνήσεις και σε μία μικρή πλατεία πλησιάσαμε μια ηλικιωμένη γυναίκα που καθόταν στο παγκάκι και απολάμβανε το τσιγαράκι της, αν και με δυσκολία ανάπνεε,  έχοντας δυο σακούλες με ψώνια δίπλα της. 
Στην ερώτησή μας προθυμοποιήθηκε να μας δείξει την περιοχή που υπάρχει ένα 'κονάκι'.
Βρήκαμε το ΙΚΑ όπως μας είπε και ένας παππούς από το μπαλκόνι του, μας έδειξε το μέρος που λάβαιναν χώρα  τα δρώμενα και μας προέτρεψε να το επισκεφτούμε γιατί έχει πολύ ενδιαφέρον.
Κάναμε αναγνώριση του γύρω  χώρου, και εντοπίσαμε το "κονάκι".  Η Κυραμαρία μπήκε μέσα, ενώ εγώ μισός μέσα μισός έξω, για το φόβο των Ιουδαίων.
Ο χώρος ήταν μια  αίθουσα 8 επί 4 μέτρα, σε καινούριο ισόγειο κτήριο,  με ξύλινο πάτωμα, που στη μια πλευρά είχε εικόνες (Αγίου Κων/νου και Παναγίας κ άλλων) είχε Σταυρούς, λουλούδια και κόκκινα  μαντήλια (αμανέτια).
Πέντε έξη επισ
κέπτες παρευρίσκονται και δέκα περίπου αναστενάρηδες "διαλογίζονται".
Απόλυτος σιωπή. Οι αναστενάρηδες προσηλωμένοι και σκεπτόμενοι, οι επισκέπτες περίεργοι και αδημονούντες για την εξέλιξη.
Το λιβάνι που μύριζε, φόρτιζε την ατμόσφαιρα.
Από ένα μπουκάλι κερνούσαν ούζο τους επισκέπτες και τους αναστενάρηδες.
Ένας μουσικός με τρίχορδη θρακιώτικη λύρα, ένα νταούλι με βίτσα  και μία γκάιντα, άρχισαν ξαφνικά να παίζουν και να τραγουδάνε του Κωνσταντίνου το ειδικό τραγούδι:

«Ο Κωσταντίνος ο μικρός, ό Μικροκωσταντίνος,
Από μικρό στά γράμματα, μεγάλο στο σχολείο.
Τα σχόλασε ό δάσκαλος να παν να γεματίσουν.
Βρίσκει τη μάνα τ' κι έπαιζε μ' εν' άξιο παλληκάρι.
«Έννοια σου  μάνα μ', έννοια σου, κι αν δεν το μαρτυρήσω.
Το βράδυ θα 'ρ θει ο πατέρας μου και θα το 'μολογήσω».
κλπ

Το τραγούδι δεν είναι εκκλησιαστικό τροπάριο, αλλά αναφέρεται σε ηρωικές ιστορίες του  Κωνσταντίνου
ο χορός άρχισε

Δυο τρεις αναστενάρηδες άρχισαν να χορεύουν ρυθμικά μπρος πίσω, δεξιά αριστερά.
Πήραν και τις εικόνες και τα μαντήλια και συνέχιζαν. Τους ακολούθησαν και άλλοι και ο χορός και το τραγούδι συνεχιζόταν στον ίδιο  ρυθμό. 

Ένας καλοβαλμένος ψιλός 45άρης μας εξήγησε ότι αυτά είναι προετοιμασίες και αύριο βράδυ, 21 Μαΐου θα γίνει η πυροβασία.
Μετά από κάποια ώρα αποφασίσαμε  να φύγουμε γιατί μας ενδιέφερε περισσότερο η πυροβασία.

Ο παππούς που εξακολουθούσε να είναι στη βεράντα του, στο δρόμο,  ήταν ομιλητικός και πρόθυμος να μας εξηγήσει την ιστορία των αναστενάρηδων.

Προέρχονται, είπε, από Θρακιώτες από το Μπόροβο της Ανατολικής  Ρωμυλίας, παλιό Κωστί, που υπάγεται στη Βουλγαρία, κοντά στο Μπουργκάς. Οι ντόπιοι τους ονομάζουν Μποροβίτες.
Μας είπε για ένα δεύτερο κονάκι κοντά στο Τσίρκο. Με τα πόδια περπατήσαμε ένα πεντάλεπτο και το βρήκαμε.
Το μιντέρι με τα κιλίμια

Σε αυτό νοιώσαμε πιο ζεστά γιατί μας υποδέχτηκαν φιλόξενα. Οι  τοίχοι καλυμμένοι με κεντημένα κιλίμια,του 1924 και 1940  Σε ένα  κιλίμι  ήταν κεντημένο το Πάτερ ημών και σε άλλο το Πιστεύω.
Πολλές επαργυρωμένες εικόνες με λαβή ήσαν στον τοίχο,και μας υποδέχτηκε ο Αρχιαναστενάρης με 2-3 ακόμη της οικογένειας.
Η Κυραμαρία έκανε μερικές ερωτήσεις για την ακαΐα, αλλά έπαιρνε ασαφείς απαντήσεις.
Μία τύπισσα νέα που το έπαιζε των δημοσίων σχέσεων και δήλωνε συγκοινωνιολόγος "θα δείτε αύριο" , "η πίστη σας και η πίστης σας" το πήγαινε.
Ερωτήσεις κάναμε  απαντήσεις γιοκ.

Ο αρχιαναστενάρης μπροστά στα εικονίσματα

Αποφασίσαμε να φύγουμε, γιατί η κοπελιά μας τα είχε ζαλίσει και χάλαγε τη φιλική διάθεση των υπολοίπων για μας.

Να έρθετε αύριο νωρίς το πρωί, στις 11, στο "κουρμπάνι", μας είπαν φεύγοντας.
Το κουρμπάνι είναι ζώο που προωρίζεται για σφαγή.
Φάγαμε σε μια ψησταριά στον κεντρικό δρόμο και πήγαμε στο ξενοδοχείο.
Τα συναισθήματα ανάμικτα,  και περίεργα. Σκέτη θολούρα. Είμαστε σε αναμονή. 
Αύριο σκεφτόμουν θα είναι μια καλλίτερη μέρα.

Η θερμοκρασία πεσμένη σε όλη την Ελλάδα, περισσότερο στο Λαγκαδά που άρχισε να ψιλοβρέχει.
Η αίθουσα του πρωινού με την ωραία θέα
Την άλλη μέρα το πρωί, παίρνοντας το πρωινό στο ξενοδοχείο, ακούσαμε στο διπλανό τραπέζι 3 άτομα να συζητάνε για τα αναστενάρια.

Ήταν ένας γιατρός, ένας διπλωμάτης και ένας έμπορος από Αθήνα που ήλθαν να παρακολουθήσουν τα τεκταινόμενα.
Ήσαν την προηγούμενη ημέρα στο κονάκι και μας είχαν δει και εμάς.
Ο γιατρός είχε παρακολουθήσει προ 10ετίας αναστενάρια στη Μελίκη Ημαθίας, και επειδή ήταν λίγο ερευνητής  λίγο παντογνώστης, αλλά ευχάριστος στη διήγηση, ήταν και πρόθυμος να μας ενημερώσει σχετικά.
Μας είπε ότι με τους 'νόμους' της εκκλησίας τα αναστενάρια θεωρούνται ειδωλολατρικές τελετές .
Οι ιερείς υπακούοντας σε αυτούς αποθάρρυναν τούς κατοίκους να διαφημίζουν το φαινόμενο. Έτσι εξηγείται η απροθυμία των κατοίκων για πληροφορίες, που όλοι ήξεραν ότι γίνονται αναστενάρια στο Λαγκαδά αλλά δεν ξέραν που ακριβώς. 
Έτσι τα αναστενάρια γίνονται σε ιδιωτικούς χώρους με περιορισμένους θεατές.
Ο Άγγελος Τανάγρας παλιότερα είχε έλθει σε συνεννόηση με τους φορείς της εκκλησίας και πολιτείας και του επέτρεψαν τη δημόσια πραγματοποίησή τους, ώστε να εξετάσουν το φαινόμενο της ακαΐας μαζί με επιστήμονες του εξωτερικού.
Κατέφθασαν τότε κινηματογραφικά συνεργεία από Ιαπωνία Γερμανία Αμερική και αλλού και κατέγραψαν τις τελετές που έγιναν σε δημόσιο χώρο και που βλέπουμε μερικές φορές στην τηλεόραση, από παλιά επίκαιρα.
Στις 11 το πρωί είμαστε στο δεύτερο κονάκι, με την  νεαρή συγκοινωνιολόγο.
Από την πλευρά του δρόμου  ξανάφανε η παρέα των αναστενάριδων προχωρώντας με στοίχιση κατ΄άτομο, μέσα στο ψιλοβρόχι.
Ο επί κεφαλής κρατούσε στον ώμο του ένα ζωντανό αρνί, με στολισμένο το κεφάλι του με λουλούδια και μαντήλια.
Το αρνί προοριζόταν για το  "κουρμπάνι".   Θα το έσφαζαν και θα το μοίραζαν για φαγητό.

Μέσα στο κονάκι έγινε "αγιασμός", πλύσιμο με νερό, (αγίασμα το είπαν) και λιβάνισμα.
Εμείς απορούσαμε και ρωτάγαμε πως και δεν καίγονται περπατώντας στα κάρβουνα, και η μόνιμη απάντηση ήταν η "πίστη σας" και η "πίστη σας"  και "το βράδυ θα τα καταλάβετε  όλα".
Δημιουργούσαν ένα σενάριο με  φοβία περιέργεια και μυστικοπάθεια.

Τελικά αν και φύγαμε την άλλη μέρα, όχι μόνο δεν καταλάβαμε τίποτα, αλλά μας δημιουργήθηκαν και άλλες απορίες που θα πούμε συνέχεια.
Φύγαμε από αυτό το κονάκι και πήγαμε στο πρώτο, το πιο ουδέτερο, πιο "μοντέρνο" που αδιαφορούσαν για την παρουσία σου.

Θρακική εστία


Πρόσεξα ότι στην είσοδο του κονακιού υπήρχε πινακίδα που ανάφερε ότι ήταν σύλλογος πολιτιστικών και λοιπών...... και σαν Πελοποννήσιος και μάλιστα Κορίνθιος, το μυαλό μου πήγε σε κρατικές επιχορηγήσεις, ίσως ναι ίσως όχι.
Πρώτο τραπέζι πίστα ο γιατρός με την παρέα του.

Το "κουρμπάνι"
Πέσαμε στη σφαγή των αρνιών, που ήσαν πολλά συγκριτικά με το άλλο, που είχαν μόνο ένα.
Στο "σφαγέα" έδιναν συνεχώς εντολή να προσέξει στην εκδορά το κουρμπάνι μη το μπλέξουν με τα άλλα. Φύγαμε και από εδώ και περιμέναμε να έλθει το απόγευμα.

Το απόγευμα στις 7, όπως μας είχαν πει, πήγαμε στο πρώτο κονάκι παρών και ο γιατρός με την παρέα του.  Στασιμότης επικρατούσε.
Νεαρόκοσμος πηγαινοερχόταν, ήσαν και μερικοί μεγαλύτεροι.

Φύγαμε για το δεύτερο κονάκι Ο κόσμος, καμιά 20αριά άτομα, καθισμένοι στα μιντέρια περίμεναν να αρχίσουν τραγούδια και χοροί.
Ερχόσαν αναστενάρηδες από άλλες περιοχές, φιλούσαν το χέρι του παππού αρχιαναστενάρη, και του διαδόχου του.  Στις 8 ο νταουλιέρης χτύπησε το νταούλι του 3 φορές και έδωσε το σύνθημα της ιεροτελεστίας.  Σηκώθηκαν όλοι όρθιοι, άναψαν λιβάνι, και μας θυμιάτισαν όλους. 

Όσοι θα χόρευαν ήσαν όρθιοι. Εμείς καθιστοί.
Τα 3 όργανα έπαιζαν περίεργους ρυθμούς, και το τραγούδι του Κωνσταντίνου και κάθε  αναστενάρης που ήταν έτοιμος για το χορό, ξεκίναγε με μικρά βήματα, μπρος πίσω, δεξιά και αριστερά και κουνούσε το σώμα, τα χέρια και το κεφάλι με διαφορετικό τρόπο. Κοιτούσαν στο μέρος που ήσαν οι εικόνες.

Ύστερα από λίγη ώρα χορού, φύλαγαν  το χέρι του αρχιαναστενάρη  και έπαιρναν την εικόνα  ή ένα κόκκινο μαντήλι και συνέχιζαν το χορό, κουνώντας τα σύμφωνα με το ρυθμό. Σε μισή ώρα σταμάτησαν και ξανάρχισαν το ίδιο.

Στα διαλείμματα του χορού, στίβαζαν στο δρόμο, σε στυλ κώνου, τα ξύλα που θα γινόσαν  κάρβουνα, πάνω σε ένα στρώμα άμμου, για την προστασία της ασφάλτου (δεν είχαν ιδιόκτητο χώρο).
 Ήταν 2μετρα  ξύλα, ισόπαχα, πιθανόν οξιές. Στο εσωτερικό του κώνου έβαλαν προσανάμματα έριξαν πετρέλαιο και του έβαλαν φωτιά.
Το  άναμμα της φωτιάς

Η πυροβασία του αρχιαναστενάτη
Η πυροβασία άρχισε
Όταν έγιναν τα κάρβουνα, ο υπεύθυνος της φωτιάς τα άπλωσε σε διάμετρο τριών μέτρων. Μερικοί είχαν συγκεντρωθεί στο κονάκι και άλλοι στη φωτιά.  
Γύρω στις 10 το βράδυ άρχισαν να βγαίνουν οι αναστενάρηδες από το κονάκι, με τις εικόνες και τους μουσικούς και να κάνουν κύκλους γύρω από τη φωτιά με επί κεφαλής τον αρχιαναστενάρη.

Το σβύσιμο συνεχίζεται

Μετά από 2 στροφές ο αρχιαναστενάρης περπάτησε στη θράκα σε σχήμα σταυρού κρατώντας την εικόνα του Αγίου Κων/νου και τον ακολούθησαν και άλλοι  αναστενάρηδες.
Σβέσιμο της θρακιάς και με τα χέρια
Δεκατρείς περίπου ήσαν οι μυημένοι που πατούσαν τα κάρβουνα και 2 από αυτούς έσβηναν και με τα χέρια τα κάρβουνα.

αναστενάρισες πατάνε τα κάρβουνα
Όταν έσβησαν τα κάρβουνα, αποσύρθηκαν οι αναστενάρηδες στο κονάκι και μερικοί από μας, μεταξύ των οποίων και εγώ πλησιάσαμε στη θράκα που ακόμα έκαιγε.
Παρακολουθήσαμε την τελετή περίπου 50 περίεργοι και κάποιος είπε να πάμε και στο άλλο κονάκι για να δούμε και εκεί το σβήσιμο των κάρβουνων.
Το πλήθος του κόσμου ήταν πολλαπλάσιο εδώ, και πολλοί τουρίστες, φλας, βίντεοσκοπήσεις κλπ και οι αναστενάρηδες καμιά 25αριά.
Πυροβασία στην εστία
Έσβησαν και εδώ τα κάρβουνα σε περιφραγμένο ιδιωτικό οικόπεδο 150 τμ περίπου, δίπλα στο κονάκι, φωτισμένο με προβολείς.
Έλεγαν ότι παλιά υπήρχε μία ομάδα αναστενάρηδων στο Λαγκαδά, αλλά διασπάστηκαν και δημιουργήθηκαν οι δύο ομάδες.

Αναστενάρια επίσης γίνονται και στην Αγία Ελένη Σερρών, αλλά και στην Κερκίνη , στη Μελίκη Ημαθίας και στη Μαυρολεύκη Δράμας

Συμπέρασμα:
Οι αναστενάρηδες μου φάνηκαν άνθρωποι της διπλανής πόρτας. Καθημερινοί. Καθόλου υπερφυσικοί.  Όλων των ηλικιών. Νέοι, μεσόκοποι και γέροι. Θρησκευόμενοι.
Χρησιμοποιούσαν  εικόνες και έδειχναν σεβασμό στα θεία. Προσηλωμένοι σε αυτό που έκαναν.

Εμείς φύγαμε από το Λαγκαδά με περισσότερες απορίες από αυτές που είχαμε. Δεν μπορώ να πω  το τι νοιώθω για τα γεγονότα. Ίσως δέος, Θαυμασμό, φόβο, χαρά, λύπη, και όλα αυτά και τίποτα.
Την ακαΐα πως την πετυχαίνουν; Βάζουν προστατευτικά υγρά, αυθυποβάλονται, το έχουν στο DNA τους;  Άγνωστο.
Ο Τανάγρας είχε πει ότι τα αναστενάρια είναι μια Διονυσιακή λατρεία  με χριστιανικά έθιμα, που η βαθιά θέληση αυτών των ανθρώπων να γίνει το έθιμο, δημιουργεί στον εγκέφαλο και στον οργανισμό τους λειτουργίες, που δεν έχουν ακόμη ερμηνευτεί από την επιστήμη.

Πάντως είναι αξιοθαύμαστοι, αξιέπαινοι, και δεμένοι μεταξύ τους χωρίς να έχουν οικογενειακή σχέση.

Αξίζει να τους επισκεφτείς και να βγάλεις τα δικά σου συμπεράσματα. Εγώ έκανα μια απλή περιγραφή.

Φύγαμε έχοντας θαυμασμό για αυτούς τους ανθρώπους.

Εμένα μου άφησαν μια επί πλέον εμπειρία στη ζωή μου.

Σχετικό Βίντεο